KURŞUNİ BİR ARAF MESELİ - ESKİMEYEN KİTAPLAR

“Bırakın istedikleri gibi düşünsünler ama ben kendimi boğmak istemedim. Ta ki batıncaya kadar yüzmek istedim –ancak bu aynı şey değil.”

– Joseph Conrad

1967 doğumlu, İsrailli yazar Etgar Keret, ülkemizde de hatırı sayılır bir okur kitlesine sahip bir öykücü, çizgi roman yazarı, senarist ve yönetmendir. Dilimize tercüme edilen öykü kitapları arasında, Buzdolabının Üstündeki Kız, Samir El-Youssef ile birlikte Gazze Blues, Tanrı Olmak İsteyen Otobüs Şoförü, Kapı Birden Vuruldu ve Nimrod Çıldırışları yer alır.

2007 yılında Cannes Film Festivalinde Altın Kamera ve SACD Senaryo Ödülünü kazanan “Meduzot” (Denizanası) filminin hem yönetmen hem de senarist koltuğunu Shira Geffen’le paylaşmıştır. Yine ilgi çekici bir başka senaryo çalışması, 2008 yılına ait stop-motion animasyon filmi 9.99 Dolar’a yazdığı kısa öykülerinden uyarlamalarıdır -özellikle hayatlarında anlamı arayan karakterlerin aralarındaki diyaloglar ön plana çıkar. Çizgi roman çalışmalarına geldiğimizde, beş farklı öyküsünün çizgi versiyonlarını barındıran “Jetlag” henüz tercüme edilmemiş olsa da Tanrı Olmak İsteyen Otobüs Şoförü’nde bulunan öyküsü Kneller’in Mutlu Kampı’ndan Asaf Hanuka’nın çizimleriyle uyarlanan “Pizzeria Kamikaze”nin tercümesi de “Bilek Kesenler” adıyla Siren Yayınları tarafından okurlara sunuldu.

Yayıncı tarafından tercümede “Pizza Kamikaze,” yerine “Bilek Kesenler” adının tercih edilmiş olması zannediyorum ki aynı öykünün film uyarlamasından kaynaklanmaktadır. Ülkemizde de filmin bu adıyla bilinirliği düşünüldüğünde, bu şekilde bir tercihin yapılması oldukça haklı görülebilir. Buna karşın oluşabilecek yanlış izlenimler için bazı bilgileri paylaşmakta yarar var. 2006 tarihli Bilek Kesenler (Wristcutters) isimli filmin, Keret’in “Kneller’in Mutlu Kampı” öyküsünden ilham aldığı doğrudur. Ancak filmin senaryosu, aynı zamanda filmin yönetmeni olan Goran Dukic tarafından yazılmıştır ve öykünün aslına kısmen sadık kalınmasına karşın, bir hayli fazla farklılığı da barındırmaktadır. Film bazı ülkelerde de “Pizzeria Kamikaze” adıyla gösterime girmişti.

POP-SÜRREALİZM

Çizgi romanın incelemesine geçmeden önce Etgar Keret’in genel yazını ve önemine ilişkin birkaç hatırlatmayı yazarla daha önce yolu kesişmemiş okurlarla paylaşmak isterim. Keret’in yazını öykücülüğüyle eş olarak anılır. Elbette makalelerinden, yazdığı çocuk kitabına, öykülerinden uyarladığı senaryo çalışmalarına kadar pek çok alanda kalem oynatabilen yetenekli bir yazardır ancak öykücülüğü dışındaki yazını, kariyeri hakkında belirleyici ve ayırt edici değildir. Ön plana çıkan öykücülüğünde ilk göze çarpan kara mizahı ele alış biçimi ve kör göze sokulan parmak misali ilk planda sunmaktan imtina ettiği biçemidir. (Zamanla azalttığı mizah dozu, bir başka yazının konusudur.) Pop-gerçeküstücü bir yaklaşım sıklıkla karşımıza çıkar. Yeni bir kuşağı tekrar öykücülüğün ve öykülerin heyecanına çekmesinde, bunun yanında romancılığın altında günbegün ezilmekte olan öykücülüğü tekrar ön plana çıkarmada elde ettiği başarının sırrı, bir ölçüde burada saklıdır. 90 ve sonrası okur kuşağını, bu sürrealizmin yanında, rüyaya benzer, sıklıkla absürt planları gererek oluşturduğu bir katman kaydırağıyla kendine çektiğini söylememiz haksızlık sayılmaz. Esasen evrensel konulardan ve bölge insanının davranışlarından bahseden öykülerinin oluşturduğu görüntü, pek çok yazarla benzerdir ancak şekillendirdiği hissiyat farklıdır. Keret, ilham aldığı yazarların arasında Kurt Vonnegut, Kafka, Faulkner gibi yazarları dile getirir. Bunun yanında kara mizahı kullanış biçimi Amerikalı yazar George Saunders’ı da çağrıştırır (özellikle öykü toplaması Pastoralia’ya dikkat). Köşede adet edindiğimiz üzere tavsiye yazara gelirsek, Etgar Keret’i seven okurun henüz kitaplarının tercümesi bulunmayan Alissa Nutting’in kitaplarına da (özellikle Unclean Jobs for Women and Girls) göz atmasını tavsiye ederim.

PİZZA KAMİKAZE

Öykünün ana kahramanı Mordy, intiharının ardından kendini, kendisi gibi intihar edenlerin bulunduğu bir dünyada bulur. İntihar şekline göre herkes yara izlerini de beraberinde getirmiştir. Mordy, bu yeni hayatında bir pizzacıda, Pizza Kamikaze’de çalışmaktadır.

Ne yapacağını bilememe, isteksizlik, tutkusuzluk, çaresizlik ve boş vermişlik bu yeni dünyanın ruhunu bütünleştirirken, kız arkadaşının da kendisinden sonra intihar ettiğini ve bu yeni dünyada bulunduğu haberini alır ve onu aramaya çıkar. Her şeyin artık zaman geçirmekten ibaret olduğu bu yeni dünyanın öyküsü içerisinde, Kurt Cobain ile tekrar karşılaşmak gibi eğlence dolu pek çok faktör de bulunmaktadır. Diğer yandan, pek çok öykü formunun iz bırakan doneleriyle de karşılaşmak mümkün. Yaşamaktan vazgeçmişlerin dünyasında, hem bir yol, hem bir kendini keşfetme serüveni, hem umut, hem hayat, hem aşk ve daha birçok şey hakkında bir öyküyle karşı karşıyayız. Keret’in genel yazınında, az kelimeyle çok şeyi kapsamaya muktedir tutumu, çizgi-romanın yapısı içerisinde oldukça kullanışlı hale geliyor. Böylelikle okurun katkısını yüreklendirmede ve satır aralarının keşfetmeye çağrıda, Asaf Hanuka’nın çizimlerinde ve kutularında yakaladığı dengeyle güzel bir bütünlük oluşuyor. Siyah ve beyaza ek olarak kullandığı kurşuni, hem iki dünya, hem iki ruh hali arasında kalmışlığa dikkat çekerken, gümüşe benzer parlaklığı ise kendini keşfetme ve aydınlanma merkezli katmanıyla kaynaşıyor. Öte yandan ana karakterin, bulunduğu yeni dünyanın oluşturacağı yeni sorularla hiç ilgilenmiyor oluşu ve karakterin derinine inmeye öykü boyunca fazla imkân sağlanmıyor oluşu, okuyucuyu ve öykünün kalıcı olma ihtimalini uzaklaştırıyor. Öykünün genel tutumunda ise analiz etme ve dünyayı algılamadan çok, eş uzaklıktaki ruh hallerinin tutumunun ağırlık oluşturması, bu zaafı mazur gösteriyor. Eğlenceli bir okuma serüveni sunan öyküdeki daha pek çok sürprizi keşfetmeyi sizlere bırakıyor ve aradan çekiliyorum.